Ophrys grammica

(B. Willing & E. Willing) J. Devillers-Terschuren & P. Devillers, 1991

Συν.: Ophrys sphegodes Miller subsp. grammica (B. & E. Willing) Kreutz

Περιγραφή:

Ενδημικό της βόρειας Ελλάδας, με μικρά άνθη που έχουν πιο ανοιχτόχρωμη βασική περιοχή, όπως η Ophrys herae. Το χείλος είναι συνήθως ακέραιο και φέρει μικρά εξογκώματα όπως της Ophrys mammosa, αλλά εκτός της ανοιχτόχρωμης βασικής περιοχής, φέρει και πιο εκτεταμένη και έντονη πλαινή τρίχωση στο χείλος. Διαφέρει από τα δύο αυτά είδη λόγω της όψιμης άνθησής του και του γενικά θολερού ελαιοπράσινου- καφετί χρωματισμού του άνθους.

Μέχρι πρότινος θεωρούνταν ενδημική της βορειοδυτικής Ελλάδας (νομοί Καστοριάς, Γρεβενών και Ιωαννίνων), αλλά την τελευταία πενταετία εμφανίζονται αναφορές και από ανατολικότερα μέρη της Μακεδονίας. Μεγάλοι πληθυσμοί Ophrys grammica υπάρχουν στο Φαλακρό, Ροδόπη και Μενοίκιο και ακόμα πιο ανατολικά στην Δαδιά. Τα φυτά αυτά της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εμφανίζουν μικροδιαφορές. Συνήθως έχουν πιο μεγάλα και τραπεζοειδή άνθη και από μερικούς κατατάσσονται ως το νεο-περιγραφέν τουρκικό taxon Ophrys sphegodes subsp. catalcana. Παρόμοιο πληθυσμοί με άτομα που φέρουν μεγάλα και μερικές φορές τρίλοβα άνθη βρέθηκαν και στο Πήλιο. Ίσως τα τελευταία να είναι όμοια με τις Ophrys "herae" των Ιονίων, οι οποίες με την σειρά τους μοιάζουν πολύ με την Δαλματική Ophrys montenegrina. Επίσης πριν χρόνια ο Helmut Presser (http://www.bundnaturschutz-eichstaett.de/orchid/OrchBei1.htm), ανακάλυψε φυτά με μικρά άνθη και σχετικά όψιμη άνθηση στην Εύβοια. Τα τελευταία χρόνια η εξάπλωση επεκτείνεται προς νότο, μέχρι και την Πελοπόννησο. Τα φυτά επίσης της Κρήτης, φερόμενα μέχρι πρότινος ως Ophrys herae, ταξινομήθηκαν ως grammica μετά από πειράματα επικονίασης.

Ophrys της ομάδας sphegodes απο νοτιότερα μέρη της Ελλάδας και από παραλιακά μέρη της Ηπείρου, με ανοιχτόχρωμη βασική περιοχή στο χείλος, αναφέρονται άλλοτε ως Ophrys herae και άλλοτε ως grammica και για τον ίδιο λόγο υπάρχουν πολλές αναφορές από τα Ιόνια, ειδικά την Κέρκυρα. Τα δύο είδη μοιάζουν αρκετά, αλλά η grammica έχει γενικά πιο ανοιχτό - καφετί χρωματισμό χείλους, το οποίο είναι σαφώς μικρότερο και μπορει να ταυτοποιηθεί με περισσότερη σιγουριά σε ορεινά, ηπειρωτικά μέρη και, εκτός αυτού, αποδείχθηκε ότι προσελκύει διαφορετικό επικονιαστή. Πάντως τυπικές Ophrys grammica υπάρχουν σαφώς στα Ιόνια ακόμα και στα Κύθηρα.

Βιότοπος - Κατανομή:

Πλαγιές με έντονα φαινόμενα διάβρωσης, λιβάδια, αραιά δάση βελανιδιάς, σε διάφορα υποστρώματα, αλκαλικά ως ελαφρώς όξινα. Υψόμετρο: 0-1300 μ.

Εποχή άνθησης:

Ανάλογα με το υψόμετρο, από Μάρτιο μέχρι αρχές Ιουνίου

Syn.: Ophrys sphegodes Miller subsp. grammica (B. & E. Willing) Kreutz

Description:

Endemic to northern Greece, with small flowers which have a light colored basal area, as in Ophrys herae. The lip is usually entire and bears small bumps (mammosities) like Ophrys mammosa. Apart for the lighter basal area, the lip shows a strong lateral pilosity. In relation to the above species, Ophrys grammica has relatively late flowering time and a characteristic “dull” olive-brown flower coloration.

Formerly considered endemic in northwestern Greece (Kastoria, Grevena and Ioannina), but during the last few years many reports from eastern parts of Macedonia occurred. Large populations of Ophrys grammica exist in Falakron, Rodopi and Menikio mountains and further east in Dadia. These plants of Eastern Macedonia and Thrace have minor differences. They usually have larger and trapezoid flowers looking like the recently described Turkish taxon, Ophrys sphegodes subsp. catalcana. Similar populations with individuals bearing large and sometimes trilobate flowers were found in Pelion. Maybe these plants from Pelio are identical to Ophrys "herae" from west Greece and Ionians, which, in turn, look very close to the Dalmatic taxon Ophrys montenegrina. Also, plants from Euboia island, found some years ago by Helmut Presser (http://www.bundnaturschutz-eichstaett.de/orchid/OrchBei1.htm), are small and relatively late flowering. In recent years Ophrys grammica’s distribution extended more to the south reaching the Peloponnese. Cretan plants also, previously classified as Ophrys herae are now recognized as Ophrys grammica after pollination experiments.

Ophrys of sphegodes group from southern parts of Greece and coastal parts of the continent, with pale basal area on the lip, sometimes are classified as Ophrys herae and sometimes as grammica. Due to this reason, there is confusion for large areas, as the Ionian islands, especially Kerkyra (Corfu). The two species are fairly similar, but grammica has a generally lighter – brownish lip color. Its lip is much smaller. Ophrys grammica’s identification is more sure in the mountainous, continental parts of Greece where Ophrys herae does not exist. Moreover, it was recently proved that these 2 taxa attract different pollinators. However, it is almost sure that typical Ophrys grammica exist in Ionian islands, even in Kythira.

Habitat - Distribution:

Slopes with intense erosion, grassland, sparse oak forests in various substrates, alkaline to slightly acidic. Altitude: 0-1300 m.

Flowering time:

Depending on the altitude and habitat, from March to end May (early June in some years).